De eerste editie van BYTS (2010) was niet alleen op een andere locatie, maar had ook een andere insteek. Nu we toe zijn aan de vierde editie is deze Jong Talent Show toch wel sterk van karakter gewijzigd. De tentoonstelling vindt nu plaats in het inmiddels tot stand gekomen nieuwe SMS, het Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch dat nu samen met het Noord-Brabants Museum in het centrum het nieuwe museumkwartier vormt.
Nog wel worden door de zogenoemde "Bosch-scouts" in de Bosch-steden jonge talentvolle kunstenaars geselecteerd. Maar dit jaar er is voor een veel musealere benadering gekozen in de presentatie van deze kunstenaars. Aansluitend is er een samenwerking met de galeries in de omgeving tot stand gebracht waar kunstenaars uit eerdere edities en soort van vervolg tentoonstelling krijgen tijdens BYTS.
Wie al eens eerder in het nieuwe SMS in 's-Hertogenbosch geweest is, kent het gebouw en de beperking van de museumzalen. De BYTS expositie biedt en mix aan divers uitgevoerd werk door de 15 geselecteerde kunstenaar. Daarmee is het woekeren met de ruimte waarbinnen elke kunstenaar zijn werk kan tonen. Los van deze tentoonstellingtechnische zaken is er genoeg te zien en te ontdekken in het geboden aanbod.
Om op deze blog niet het op het hier bovengenoemde probleem te blijven hangen, heb ik twee kunstenaars uitgekozen om werk van te laten zien. Twee schilders om de gewenste overzichtelijkheid te behouden, waarmee direct de duidelijk wordt hoe uiteenlopend het getoonde werk is.
Inge Aanstoot (Rotterdam, 1994), maakt bijna wandvullend grote schilderijen met acryl op doek. Ze zegt zelf over haar onderwerpen dat ze 1. gefacineerd is door de associatieve kracht van beelden en de menselijke eigenschap om beelden, ideeën en verhalen associatief aan een te rijgen. 2 Het idee dat mensen een onbeantwoorde vraag niet kunnen laten voor wat het is en 3 De angst voor leegte "Horror vacui".
Inge Aanstoot geeft hieraan een figuratieve uitbeelding, waarbij de ruimtelijkheid van de uitbeelding in haar werk op een soms wat onwerkelijke manier totstand lijkt te komen. Objecten staan deels voor en achter elkaar, maar soms ook lijken ze door het beeldvlak te zweven. Er is van alles te zien waarbij bijzondere combinaties van figuren, mensen, dieren objecten in deze opeenstappelingen niet worden geschuwd. Zo ontstaat in het schilderij One self portraits (2013) een verdriedubbeling van naar het lijkt de zelfde figuur. Beoordeeld naar de titel Inge zelf. In een ander schilderij Mixed Signals, naar wat in eerste beschouwing de uitbeelding is van een picnick in het bos, zien we een groot aantal uilen afgebeeld. Dit is de wijze waarop de vervreemding in het werk van Aanstoot binnen sluipt en de beschouwer onderdompelt in een figuratie die allerlei vragen oproept en daardoor blijft haken.
De andere kunstenaar is Alex Ball (Northampton, UK 1985) Hij staat in zijn wijze van uitbeelden bijna diametraal tegenover de hierboven besproken werkwijze. Alex zijn getoonde werk bestaat uit klein formaat schilderijen en werkt met olieverf op doek.
Eigenlijk is er in het bescheiden beeldvlak altijd spraken van de uitbeelding van 1 object of figuur, zwevend in een verder leeg gelaten beeldvlak. Soms is de ruimte afgebakend met een zekere horizon-scheidslijn en soms is er een slagschaduw aangegeven, die een zekere ruimtelijkheid of plasticiteit van het uitgebeelde object geeft. Maar dan begint het eigenlijk pas, want ondanks het kleine beeldformaat, het blijft raden naar het formaat van het afgebeelde of de uit zijn omgeving geïsoleerd geraakte figuur.
Alex-Ball_The+Tower_2011_web.jpg)
Het afgebeelde oogt waarheidsgetrouw alsof het naar de waarneming is geschilderd, maar vormen dan beslist de uitbeelding van het noodlottig slachtoffer na een vreemd ongeluk. De menselijke figuur lijkt ernstig verminkt, de helft van het lichaam is getransformeerd in een vreemde kluwe, of is bedekt geraakt met een vreemde massa.
De verfbehandeling is zeer verfijnd en zo ontstaan kleine op het eerste gezicht huiselijke schilderijen waarvan ik kan begrijpen, dat je als beschouwer er best een klein beetje hebberig van wordt. Een merkwaardige mix van onwerkelijke situaties, uitgebeeld in een verfijnde schilderstijl.
Nu, naast deze schilders is er nog werk van 13 andere kunstenaar op die eerste verdiepingszaal van het SMS te zien. Nog tot 27 oktober 2013. Best veel zo bij elkaar: objecten, videokunst, installaties, eigenlijk wel van alles wat. Het één oogt wat traditioneler van aanpak. Het andere wat experimenteler en soms een werk met een humoristische kwinkslag.
In het werk van Sophie Calle is het persoonlijke, het persoonlijk leven als uitganspunt geworden tot het scheppen van kunst. Eigenlijk is dat niet eens zo uitzonderlijk, er zijn veel meer kunstenaars die "het persoonlijke" als vertrekpunt nemen. Maar de manier van Sophie Calle en de uitwerking die zij met het werkwijze kiest en tot in een soort uiterste doorvoert maakt haar werk onderscheiden en bijzonder. In haar werk zit een 'activitische ondertoon' die in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zo sterk opgang deed. Een commentaar op maatschappelijke platitudes en gegroieden verhoudingen, in acties beeldend gedocumenteerd.
Het recente werk van Van Deurzen is een ‘plezier’ om naar te kijken. Werkwijze en figuratie bezitten een vorm van helderheid en directheid, die bijna samen lijkt te vallen met de directe en transparante manier van hoe hij omgaat met de verf. In zijn werkwijze, schildert hij met sterk verdunde transparante acrylverf. Zo ontstaat de afbeelding in één laag, waarbij het ‘spoor’ dat hij op het doek achterlaat direct de vorm bepaalt van de figuratie in de afbeelding. In plaats van kwasten, schildert hij met sponzen, wat een eigenaardig en direct herkenbaar eigen handschrift achterlaat in waterige transparante kleuren. In de kleurstelling van zijn werk is een opvallende tweedeling te maken. Een aantal schilderijen zijn licht van tint. Geschildert in een bijna vrolijk gamma van pastel tinten, een ander deel van zijn schilderijen hebben een diepe en donkere kleurstelling. Geschildert in sterk vergrijsde tinten met paarse en cyclaamkleurige accenten. Deze zo gepresenteerde tweedeling doet mij denken of dat er in de verraderlijke sprookjes-wereld van Sander van Deurzen schilderijen soms ‘happy’ zijn en er over ander één of andere donkere schaduw hangt. 
Zijn schilderijen zijn ‘vensters’ waardoorheen we een blik worden gegund op eigenaardige taferelen en stillevens. Soms op figuren, wezens, die het midden lijken te houden tussen mens en ‘worm’. Soms vormt de compositie een schijnbaar afgerond geheel, maar vaker is er sprake van harde of directe afsnijdingen. Door dergelijke afsnijding verwordt het beeld tot een snapshot en veronderstelt, dat de ruimte -de wereld van de afgebeelde figuren- ook buiten het afgebeelde beeldvlak voortgaat en het gekozen beeld slechts een uitsnede is uit een groter geheel. Vaak kijken we frontaal, of vanuit een iets verhoogd standpunt op het uitgebeelde tafereel, vloervlak of tafelblad? Vaak ontbreekt de duiding van een horizon of is elke indicatie naar het formaat van de afgebeelde figuren verloren gegaan. Daarmee is het onduidelijk in wat voor formaat we ons de afgebeelde figuren moeten voorstellen. Soms lijkt het of de schaal is uitvergroot door de verschijning van cartooneske figuren en ‘poppetjes’. Dan weer zijn de figuren min of meer tot leven gekomen objecten doordat ze voorzien zijn van een gezicht, veelal slechts ogen en een mond.
Ondanks deze soms wat macabere trekjes in het werk van Sander van Deurzen, komt je er niet onderuit de doeken te ondergaan als een feest voor het oog. De opbouw van de beelden wordt beheerst door een ontegenzeggelijke helderheid. Beelden waarmee je als toeschouwer door hem wordt verleid. Voor je het weet, stap je gewillig in de door hem opgestelde val, van de door hem gecreëerde fantasiewereld. Die vreemde wereld is direct ook de bijzondere kracht die zijn werk uitstraalt. Beelden die hij met zichtbaar plezier, in een breed scala en rijk gevarieerd voor ons schildert. Een werkwijze die beelden creëert die een lust voor het oog zijn en waarin in tweede instantie, allerlei vreemde details te ontdekken zijn. 
Voor een goed begrip keren we even terug naar de oorsprong en de ontwikkeling van het genre van de landschapschilderkunst. De schildering van het ‘landschap’ als thema op zich zelf, zien we zich al ontwikkelen in de 16e eeuw, bij de bekende Hollanders maar ook bij Claude Lorrian of Nicolas Poussin. Aansluiting makend met zoals de term ‘the picturesque’ hier bedoeld is, vinden we ons terug in de 18de eeuw met als het bekende bijvoorbeeld Caspar David Friedrich.
De term picturesque verwijst dan ook zowel naar een bepaald soort landschap, dat geschikt werd gevonden als onderwerp voor een schilderij, als naar een stuk realiteit, dat bekeken kon worden alsof het een schilderij is. Terwijl enerzijds nieuwe landschapstuinen werden voorzien van zorgvuldig gecodeerde betekenissen en werden geconstrueerd als een reeks gecomponeerde scènes, kon anderzijds de zo beïnvloedde kijker pittoreske scènes in de natuur zelf ontdekken en herkennen. Of nog anders werd door de beheerders van natuurparken de toeleiding van de bezoeker naar bepaalde uitzichtpunten, zo voorzien dat de blik op het landschap in overeenstemming wordt gebracht met deze conventies en aangeven wordt met een bordje met als opschrift: ‘Foto moment’ dat het wenselijke uitzicht inkadert volgens deze uitgangspunten.
In de esthetische uitgangspunten van het pittoreske’ wordt de natuur niet rechtstreeks naar de directe waarneming afgebeeld, maar wordt er een bepaald pathos dat als het ware in die natuur aanwezig is benadrukt. Op deze wijze verwijst de zo bedoelde term van het pittoreske naar een bepaalde nu als ‘romantisch’ beschouwde uitbeelding wat daarmee ook direct het kader aangeeft wat voor soort landschap dan wel geschikt werd gevonden als onderwerp voor een schilderij. Gevoed door literair-filosofische uitgangspunten en door de vele informatie die in die tijd beschikbaar kwamen via gravures en tekeningen in de verslagen van ontdekkingsreizen en expedities, werd vooral de zeggingskracht van de natuur benadruk en uitgekaderd en niet zozeer afgebeeld als de realiteit maar als een geënsceneerde realiteit.
Dat dit een actueel thema is ook buiten de kunst, blijkt wel uit het natuurbehoud debat en de wijze waarop bijvoorbeeld in Nederland de ‘natuur’ en het landschap grootschalig vormgegeven wordt en welk tijdsbeeld men eigenlijk probeert vast te prikken in ons huidige landschap. Nog onlangs op het Symposium Urban Space in Tilburg verwees daar aanwezige spreker Christopher Woodward, directeur van het Museum of Garden History in Londen, in dit verband, naar het psychologisch effect van het concept van de ruïne op de menselijke gedachte ontwikkeling en de beleving van ‘natuur’ als zodanig en daarmee een verbinding aangaf, die ontstaan is vanaf het beschouwen van de ruïnes van de gebouwde omgeving van de klassieke als bijvoorbeeld het Colosseum in Rome tot de recente door natuurgeweld en leegstand tot ruïne verworden hoofdpostkantoor in Louisiana of de industriële gebouwen in Detroit en hoe dit uitbeelding vindt in de kunst of in de literatuur.
Kijken we nu wat dit in de huidige tijd oplevert aan kunst en beelden, dan valt direct op dat de voor deze tentoonstelling samengebrachte kunstenaars door de curatoren Steven Jacobs en Frank Maes, deze kunstenaars in hun werk duidelijk aansluiting zoeken bij die artistieke interpretatie van het landschap en het vertalen hiervan naar hedendaagse uitbeeldingsvormen, verrassende resultaten oplevert. Naast dat zij het hedendaagse landschap evenzeer ensceneren, verwijzen ze ook naar de stroom van landschapsbeelden die ons via allerlei hedendaagse media wordt aangeboden zoals in de film, fotografie in reisgidsen of op internet door middel van Google Earth en komen zo tot verbeeldingen die of bijna 1 op 1 aansluiten bij de oorspronkelijke traditie maar ons met die verwijzing in nieuwe media worden aangeboden, of tot uitwerkingen die ons deelgenoot maken van hun onderzoeksmethode en mee nemen in een kijkje achter de schermen van die beeldconventies van het ‘pittoreske’. Vooral dat laatste element sprak mij persoonlijk erg aan zoals in het werk van John Timberlake en Ellen Harvey, beiden uit het Vereningd Konninkrijk.
Maar zijn er ook voorbeelden van het omgekeerde? Dat een wetenschapper een kunstwerk zag en plotseling tot een nieuw inzicht geraakte? Mijn vaste overtuiging is van wel, maar ik heb er helaas niet direct een gedocumenteerd voorbeeld van.
Er is geen twijfel over dat wetenschappers van verschillende disciplines elkaar beïnvloeden. Vroeger in de clubs en salons, tegenwoordig in de ‘chat’ en ‘internetforums’. Verbeelding, je verbeelding kunnen gebruiken, je kunnen verplaatsen in een andere gedachtewereld, is een belangrijke kracht van de menselijke soort. Een belangrijke beïnvloeder van de verbeelding van mijn generatie, Stanley Kubrick is afgelopen zaterdag 7 maart, 10 jaar geleden overleden op zeventig jarige leeftijd. Vooral zijn films als Spartacus (1960) en A Space Odyssey 2001 (1968) is tekenend voor de kracht van zijn werk. Zo las ik pas onlangs, dat de compagnon van de scienes-fiction film van A Space Odyssey 2001, Arthur C. Clarke, na de succesvolle vormgeving van de filmset, ook door NASA betrokken is geweest, bij de vormgeving van het Apollo programma. Verbeelding en wetenschap voedt elkaar.
Persoonlijk vind ik het jammer, dat er eigenlijk geen ontdekkingsreizen meer te maken zijn. Dat zo gezegd, onze wereld zo als ze is, ons al bekend is. Daarom is het zo prettig dat er beeldende kunst is. Deze lange inleiding had ik nodig om uit te komen waar ik heen wilde. Op 6 maart opende, ‘The Islanders: an introduction’, de nieuwe tentoonstelling in het Boijmans van Beuningen in Rotterdam, over het werk van Charles Avery. Charles Avery, in 1973 geboren in Schotland, werkt sinds 2004 aan een project “The Islanders. Een uitbeelding en verbeelding van een imaginair eiland. Door middel van teksten, modellen en tekeningen beschrijft Avery de topologie, de kosmologie en de bewoners van dit fictieve eiland. Als een pionier doet Avery verslag van de wereld die hij ontdekt en tegelijkertijd zelf creëert. Dit epische project, een beetje de Britten eigen, vindt zijn inspiratie in het eiland Mull aan de westkunst van Schotland, waar Avery zijn jeugd heeft doorgebracht en wordt door hem verbonden met uiteenlopende bronnen als Ludwig Wittgenstein, Woody Allen, Joseph Beus en de TV-serie The Wire. Al doende schept hij een beeld van zijn wereld in een hoeveelheid kunstwerken, tekeningen en beelden, modellen van het leven op het eiland en kan het project worden gezien als een beschouwing op het hierboven genoemde thema als de verbinding tussen, filosofie, wetenschap en scheppende kunst die uitmondt in de ‘kolonisatie’ en het verwerven van het eigendom over de persoonlijke ideeënwereld. Nog te zien tot 7 juni 2009.
