Op zaterdag 11 april 2009, is het weer een keer bingo. Op de eerste pagina van het Kennis katern van de Volkskrant staat levensgroot een nieuwsfoto afgedrukt bij een artikel van Martijn van Calmthout over het idee van Barack Obama voor een kernwapen vrije wereld en over de eerdere kernwapenwedloop tussen ondermeer de Verenigde Staten van Amerika en de toenmalige USSR.
Het artikel bevat veel feitelijke informatie en opent prestigieus het Kennis katern van de Volkskrant op zaterdag. Daar moet natuurlijk een foto bij die het serieuze karakter van het artikel en de plannen van Obama ondersteunt. Immers één plaatje zegt meer dan duizend woorden.
Er is gekozen voor een foto van AP, ik neem aan Associated Press. Eigenlijk, in eerste instantie een beeld zoals je dat verwacht. Een van de besproken partijen bij een object dat met het onderwerp te maken heeft. Althans het foto bijschrift bevestigt dit: “Hoge Russische militairen bekijken een lanceersilo van de intercontinentale Topol-M raket op een niet nader aangegeven plaats in Rusland. (AP )”.
Eigenlijk is het bijschrift al niet echt geruststellend wat betreft de betrouwbaarheid. De plaats waar het feitelijk is, is niet bekend. Blijkbaar is dit geen probleem voor betrouwbare berichtgeving, immers foto’s van militaire objecten zijn wel vaker met een waas van geheimzinnigheid omringd. Het betreft hier een journalistieke nieuwsfoto, die bedoeld is als ondersteunende illustratie bij de inhoud van het artikel. Er is geen feitelijk verband.
Maar als we nu eens goed naar het beeld kijken, een beetje zoals we dat wel kennen van Hans Aarsman, zoals eerder in de kunstbijlage op donderdag in de Volkskrant. Wat zien we dan precies en klopt dit dan met de reële werkelijkheid?
Wat zien we echt? Ogenschijnlijk is het deksel van een in beton uitgevoerd rond gat in de grond open gezet. Het object, de ‘lanceersilo’ is geopend voor inspectie zo lijkt het.
Op de achtergrond zien we een aannemelijk het landschap, een licht besneeuwt sparren bos. Links staan twee berken, één ervan valt grotendeels weg achter het geopende deksel van de silo. Het lijkt of de fotograaf scherpgesteld heeft op het deksel, het is duidelijk te zien dat er één van de tegels - links boven in – waarmee het deksel is bekleed, ontbreekt. Boven het scharnierpunt ontbreken zo mogelijk zes tegels. Hier zit een extra rond afdekplaatje, dus misschien hebben hier nooit geen tegels gezeten. Hoewel de omgeving besneeuwd is, is dit deksel geheel sneeuw vrij. Zelfs de objecten op de voorgrond aan de rand van de silo, links een pylon en rechts een afgerond blok zijn vager dan het deksel zelf. Verder op, op een iets verhoogde ondergrond staat een vierkant gebouwtje en verder op schijnbaar nog één met een berkenboompje er achter. De gebouwtjes zijn voorzien van camouflage beschildering.
Bij de rand van de silo lopen twee mensen, mannen in militaire uniformen met platte petten op, die aandachtig in de silo kijken. Alle aandacht van de meest linkse militair, met rode streep op zijn broekspijp, gaat uit naar wat er dieper in de silo aan de hand is. Zijn collega is iets verder van de rand verwijderd, maar kijkt ook met volle aandacht in de silo. De fotograaf drukt af. Hebbes, de foto van de lanceersilo inspectie is een feit...
Nu kijken we nog een laatste keer naar de afbeelding en dan blijkt dat het hoofd van de meest linkse militair, een hoog geplaatste Russische militair zich voor de rand van het deksel van de silo bevindt. Kan dat ruimtelijk wel, gezien de positie waar hij staat? Kijk naar zijn voeten op de betonnen rand. Zijn rechter voet bevindt zich met de neus voor een afgrond betonnen blok, dat aan de overzijde van de silo staat. Een blok dat mogelijk moet verhinderen, dat op of over het deksel zal worden gereden met een voertuig. Maar zijn hoofd bevindt zich voor de rand van het opgerichte deksel.
Tja, en past dit deksel wel op het gat van de silo? Of zakt dit deksel met de gehele scharnierconstructie in het betreffende gat en sluit het een kleinere buis af? Dat zou misschien het geval kunnen zijn. Misschien ligt het buiten- of bovendeksel van de lanceersilo links buiten het beeld?
Maar dat hoofd van die linker militair, dat kan toch nooit voor de rand van die deksel hebben gezeten? Een foutje zit zo gezegd in een klein hoekje, in dit geval in een klein detail. Het hoofd achter het deksel was natuurlijk geen gezicht. Maar als daar het hoofd had gezeten, had er geen hoofd op deze soldaat gephotoshopt kunnen worden, immers het was afgedekt. Kortom het is nog niet zo eenvoudig om te beoordelen wat er nu precies allemaal in de foto aan de hand is of gewijzigd. Het deksel of de tweede, linker militair in zijn geheel misschien wel?
In reactie, stuurt Jan Halkes mij deze tweede foto, die een nieuw en ander perspectief op de hele situatie geeft en de Volkskrant vrijpleit. Maar het was wel even spannend. Kijk daarom is het dus belangrijk goed te leren kijken, om ook het echtheidsgehalte van nieuwsfoto’s scherp in de gaten te kunnen houden ook nu er Photoshop is.
Het hele deksel zwenkt achterover en valt als het ware achter de lanceersilo. We kijken tegen de onderkant van het deksel. Daarom is het ook sneeuw vrij natuurlijk en naast de schacht van de silo zit een uitsparing waarin het scharniermechaniek valt. Met die tweede foto erbij wordt het natuurlijk gelijk wel een stuk duidelijker, hoe het zit.
Maar toch blijft er iets knagen, vooral als je deze foto dan ook nog ziet: Weg rode streep?