dinsdag 25 november 2008

Vluchten, Vechten of Vrijen?

Die drie basis reactiepatronen van ons brein zijn niet alleen iets van mensen, het zelfde zien we bij veel levende wezen terug. Echter deze drie patronen vormen ook verbazend vaak in wisselende samenstelling, de basis van een goed verhaal, of het ons nu verteld wordt in een boek, een toneelstuk, een film of in een kunstwerk. Ik zou het eigenlijk hebben over ‘formaat’, maar ik wil toch eigenlijk eerst nog iets meer vertellen over de ‘kunstervaring’ zelf.

Hoe zit dat dan toch bij kunst, bij beeldende kunst? Wat volgens mij wel duidelijk is, is dat kunst iets is van mensen. Gemaakt door de ene en bezien door de ander. Zo bezien is er aan de ene kant een mens te benoemen als ‘de maker’ en aan de andere kant ‘de beschouwer’; hij of zij die het gemaakte ‘ervaart’. Dit is een ‘communicatieve’ definiëring van kunst, met aan de ene kant dus een ‘zender’, aan de andere kant een ‘ontvanger’ en daar tussen in ‘het kunstwerk’ als een vorm van een ‘boodschap’, de drager en het medium er tussen in. Maar zoals verder op zal blijken neemt in dit geval het kunstwerk dat aspect van ‘zenden’ over en blijft het zo gezegd zenden, ook al is de maker allang uit beeld. En stopt het kunstwerk met ‘zenden’ als de beschouwer het contact met het kunstwerk verbreekt.

Het blijkt hieruit wel, kunst is een bijzonder begrip, waar over al hele boekenkasten zijn vol geschreven en vele avonden lang over kan worden gefilosofeerd. Dat is een ander leuk en belangrijk aspect aan kunst. Aan de ene kant is het opmerkelijk vaag en aan de andere kant eigenlijk heel precies. Natuurlijk zijn er tal van definities opgesteld over wat kunst nu precies is, wat er wel onder zou moeten worden verstaan en wat niet. Het meest vermakelijke is natuurlijk dat steeds weer blijkt dat er door mensen, makers of beschouwers, nieuwe betekenissen aan worden gegeven. Daarmee bezit kunst dus een transformerende kracht. Een ‘iets’ dat vagelijk duidbaar is, maar oneindig van karakter is.

Er zijn veel makers, kunstenaars geweest die lustig en diepgaand mee gefilosofeerd hebben en anderen die precies tegenovergesteld meende dat juist bij de kunst het woord achter wegen moet blijven: “Het beeld of het kunstwerk zelf, zei volgens hen genoeg.” Gebruiken wij ook niet af en toe de uitspraak:”Een plaatje zegt meer dan duizend woorden”? Eén ding is wel duidelijk kunst nodig uit tot communicatie en is misschien als zo danig zelf ook wel een soort van communicatievorm, die verder reikt dan ‘taal’ en ‘woorden’. Een bijzonder ding van kunst is verder dat het zijn kracht behoudt om te blijven communiceren en bijvoorbeeld reacties bij de beschouwer op te roepen, ook al heeft die er al vaker naar gekeken of al hebben er al velen voor hem of haar naar het kunstwerk gekeken.

Als we dan proberen te benoemen wat er dan eigenlijk wordt overgedragen of gecommuniceerd door een kunstwerk zijn we op de eerste plaats volgens mij weer bij vluchten, vechten of vrijen. Er bestaat natuurlijk een oneindigheid aan nuances, waardoor het lijkt als of er ook een oneindig aantal mogelijkheden is, omdat er zoveel kunstenaars, kunstwerken, kunstvormen en kunstopvattingen zijn. Maar er is een beperking, kunst is op de eerste plaats toch vooral iets van mensen en tussen mensen. Bovenstaande brengt daarom ideeën van mensen als Piet Vroon en Midas Dekker binnen het bereik van de kunsten en daardoor wordt het weer een stuk eenvoudiger.

Dan gaat het er dus over wat er eigenlijk wordt overgedragen of gecommuniceerd door een kunstwerk? Wat kun je als beschouwer ontvangen of ervaren door een kunstwerk? Dan blijkt dat een kunstwerk een rationeel of gevoelsmatig effect op je kan hebben. Zo kan het ervaringen van kunst een schok van realiteit bij je teweeg brengen of een gevoel van melancholie, een droomachtige ‘van de wereld ervaring’ oproepen (vluchten). Of je bewust maken van een bepaald politiek beeld, onrecht, aanmoedigen tot verzet (vechten). Of bij je gevoelens van vrolijkheid, verlangen en pure schoonheidservaringen oproepen (vrijen).

Soms gaat het mis en ontstaat er vooral verwarring. Als dit niet het doel van de maker en het kunstwerk is, mist het kunstwerk zijn uitwerking. Dat kan verschillende redenen hebben. Deze fout kan zowel bij de kunstenaar als de beschouwer liggen of bij de wijze waarop het kunstwerk wordt gepresenteerd aan de beschouwer. Fouten die de kunstenaar gemaakt heeft bij het creëren van zijn werk zijn niet op te lossen. Aan de andere kant kan de beschouwer er wel voor zorgen dat hij geen fouten maakt en dus geen waardevolle kunstervaringen mist! Ten derde is er de uitdaging bij de samenstellers van tentoonstellingen, kunstwerken zo te presenteren dat zij een goede omgeving en context scheppen, die het kunstwerk in kwestie op een optimale manier voor het voetlicht brengt.

Hoor ik daar een zucht? Wel nu hadden we al het bereik van de ‘makerswereld’ ingeleid, kort stilgestaan bij de ‘ervaringswereld’ is er ook nog dat tussengebied bijgekomen; die van hoe de presentatie tot stand komt. Samen vormen ze een prachtige drie eenheid?

Goed, zie dit als een tussen stapje, dat ik toch graag nog even wilde maken, om vervolgens terug te keren en het aspect ‘formaat’ te gaan behandelen; “De maat der dingen".

Geen opmerkingen: